YAHUDİ KADININ MODERNLEŞME TECRÜBESİ VE İSRAİL ÖRNEĞİ

HARF HARF KADINLAR



Sempozyum Kitabı

Klasik Yayınları

Editör: Nazife Şişman

ISBN: 978-975-8740-67-3

Birinci Basım: Mayıs 2008

Yayına Hazırlık: N. Bilge Özel

Tasarım/Kapak: Salih Pulcu

Kitapla ilgili BİSAV'da 26 Mayıs 2007 tarihinde düzenlenen sempozyumda yaptığım makale sunumumun kaydını aşağıda izleyebilirsiniz. Kaydı ayrıca BİSAV TV'nin https://www.youtube.com/watch?v=uNnRmixB5xg linkinden de seyredebilirsiniz. 

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ - Nazife Şişman 7

MODERNLEŞMENİN VEÇHELERİ VE “KADIN SORUNU"

Yahudi Kadının Modernleşme Tecrübesi ve İsrail Örneği - Zahide Tuba Kor 21

Rusya’da Cedidizm ve Müslüman Kadın Hareketi - Sevinç Alkan Özcan 48

“Namuslu Anne”den “Cinsel Özgürlükçü Birey”e: Türk Sinemasında Değişen Kadın İmgesi - Hilal Turan 59

OSMANLI TOPLUMUNDA MODERNLEŞME VE “KADINLIK”

Osmanlı Toplumunda Kadınların Eğitimi - Fatma Şensoy 82

İlk Kadın Dergilerinde “Kadınlık”: İffetli ve Mektepli - Fatma Tunç Yaşar 99

İlk Muharriremiz Fatma Aliye’nin Gözünden Dönemi - Fatma Samime İnceoğlu 115

VARLIK TASAVVURU, KİMLİK VE KADIN

İrfani Öğretinin Varlık Tasavvurunda Cinsiyet: Müzekker ve Müennes - Hümeyra Ağca 135

“Kadın İnsan” ve “İnsan Kadın”: Halide Edip Adıvar ve Samiha Ayverdi’nin Romanlarında İdeal Kadın Karakterler - Sevim Zehra Kaya 147

Türkiye’de Dönüşen Tasavvuf Pratikleri: Bir Grup Kadın Sufi Üzerine Bir Değerlendirme - Aslıhan Akman 173

************************************************************

YAHUDİ KADININ MODERNLEŞME TECRÜBESİ VE İSRAİL ÖRNEĞİ

Zahide Tuba Kor

Giriş

Avrupa’da Aydınlanma ile başlayan modernleşme süreci, geleneksel yapıları, düşünce ve hayat tarzlarını altüst etmiş, bu altüst olma sürecinden aynı coğrafyayı paylaşan Aşkenaz Yahudileri de paylarını almıştır. 18. asrın sonlarında Yahudi Aydınlanması’yla başlayan ve oldukça hızlı ve yıkıcı bir asimilasyon süreciyle geçmişten travmatik bir kopuşa neden olan modernleşme tecrübesi, siyasi, iktisadi, sosyal ve özellikle dinî alanda köklü bir dönüşümün yanı sıra ciddi gerilimlere de yol açmıştır. Modernleşme tecrübesinin temel gerilim alanlarından biri, Yahudi kadının dönüşen toplumsal rolü olmuş; 1960 ve 70’lerden itibaren dünya çapında ivme kazanan feminist hareket gerilimi daha da tırmandırmıştır.

Bu gerilimin halihazırda en çarpıcı örneği, gelenek ile modern değerler arasında sıkışan, hem bir din devleti hem de modern seküler bir devlet olma özelliğini barındıran İsrail’dir. Her ne kadar İsrail, Siyonist hareketin öncülüğünde kurulsa ve kurucu babalar ekseriyetle seküler ve liberal veya sosyalist ideolojiye yönelse de, özellikle aile hukukunda Yahudi şeriatını uygulayan Ortodoks Hahambaşılık tek yetkili merci tayin edilir. Seküler kesim ile Ortodoksluk dışındaki grupların büyük tepkisine rağmen, hem Hahambaşılık hem de ultra-Ortodoks gruplar güçlerini giderek artırır. İsrail’de bugün gelenek ile modern değerler, bir başka ifadeyle dindar ile seküler kesim arasındaki gerilim, özellikle kadın ve aile etrafında tüm şiddetiyle devam etmektedir.

Bu tebliğin temel amacı, modernleşme süreci ile geleneksel değerler ve hayat tarzları arasındaki gerilimi, Yahudi kadın ve özellikle de İsrail örneği üzerinden ortaya koymaktır. Zira İslam dünyasında da son iki asırdır benzer tartışmalar ve gerilimler yaşanmaktadır. Özellikle son dönemde İslam dünyası ile ilgili tartışmalarda kadın konusu hep öne çık(artıl)maktadır. Batı’nın geri kalmışlıktan kurtarma ve modernleştirme reçetelerinin başında Müslüman kadınların “özgürleştirilmesi” yer almaktadır. Bütün bu tartışmalar yaşanırken, bizim dışımızda benzer bir tecrübeden geçen ve halen geçmekte olan ama neredeyse hiç gündeme getirilmeyen Yahudilerin modernleşme tecrübesi ve İsrail’de kadın ve aile konusunda yaşanan gerilimleri incelemek ufuk açıcı olabilir. Zira Yahudilikte geleneğin öngördükleri ile modernleşmenin icapları arasındaki uçurum, diğer herhangi bir dinle mukayese edildiğinde çok daha derindir.

Tebliğ beş bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde “Geleneksel Yahudi Kadın Anlayışı”, Yahudi sözlü geleneğinin yazıya aktarıldığı oldukça hacimli bir kaynak olan Talmud’da kadına biçilen ve modern döneme kadar genel kabul gören toplumsal roller bağlamında ele alınmaktadır. “Yahudilerin Modernleşme Tecrübesi” başlıklı ikinci bölümde Yahudi Aydınlanması ve asimilasyon projesi, Batı ve Orta Avrupa ile Doğu Avrupa Yahudilerinin birbirinden farklı tecrübeleri ve bunların geleneksel cinsiyet rollerini dönüştürmesi bağlamında incelenmektedir. Ardından gerek geleneksel Yahudi anlayışına gerekse asimilasyon projesine bir tepki olarak Siyonist hareketin ortaya çıkması, yeni bir Yahudi toplumu inşa etme hedefindeki bu hareketin göçlerle Filistin topraklarına taşınması ve kadın göçmenlerin yaşadığı hayal kırıklığı üzerinde durulmaktadır. Avrupa modeli ile Yahudi geleneğinin bir sentezi olan “İsrail Tecrübesi”nin aktarıldığı üçüncü bölümde, bugün ülkede yaşanan gerilimlerin kaynağı olan din-devlet ilişkisinin temelleri ve Yahudi kadının hukuki statüsü ortaya konmaktadır. “Yahudi Kadın Anlayışında Köklü Dönüşüm: Yahudi Feminizmi” başlıklı dördüncü bölümde ise, ABD’deki Yahudilerin başını çektiği feminist talepler ve feminizm karşıtlarının argümanları aktarıldıktan sonra İsrail’de feminizmin etkisine değinilmektedir. Son bölümde ise “İsrail’de Kadın ve Aile Etrafında Yaşanan Gerilimler” evlilik, boşanma ve ihtida örnekleri üzerinden incelenmektedir.

* Gerek zamanlarını ayırarak gerekse bilgi ve kaynaklarını paylaşarak çalışmama destek veren saygıdeğer hocalarım Nazife Şişman ve Salime Leyla Gürkan’a müteşekkirim.

 

İÇİNDEKİLER

Giriş

1. Geleneksel Yahudi Kadın Anlayışı

2. Yahudilerin Modernleşme Tecrübesi

2.1. Yahudi Aydınlanması (Haskala) ve Asimilasyon Projesi

2.1.1. Batı ve Orta Avrupa tecrübesi

2.1.2. Doğu Avrupa Tecrübesi

2.2. Asimilasyona ve Diasporaya Tepki: Siyonist Hareket ve “Yeni Yahudi” Modeli

3. İsrail Tecrübesi

3.1. Din-Devlet İlişkisinin Temelleri

3.2. İsrail’de Yahudi Kadının Hukuki Statüsü

4. Kadın Anlayışında Köklü Dönüşüm: Yahudi Feminizmi

4.1. Yahudi Feministlerin Talepleri

4.1.1. Daha fazla katılım talep eden feministler

4.1.2. Eşit katılım talep eden feministler

4.1.3. Dönüşüm talep eden feministler

4.2. Feminizm Karşıtlarının Argümanları

4.3. İsrail’de Feminizmin Etkisi

5. İsrail’de Kadın ve Aile Etrafında Yaşanan Gerilimler

5.1. Evlilik

5.2. Boşanma

5.3. İhtida

Sonuç  

NOT: Uzun bir makaleyi 20 dakikada sunmam gerektiğinden iki yerde küçük dil sürçmelerim olmuş.

Sunumun 12.37. saniyesinde geçen Statüko Anlaşması resmen imzalanmış bir anlaşma değildir, sözlü bir mutabakat, taraflardan birinin diğerine sunduğu bir mektuptur.

14.54. saniyede geçen “namaz” ifadesinin doğrusu sinagog ibadeti, dua olacaktır. Yahudilikte İslam’daki gibi namaz ibadeti yoktur; sinagoglarda günde üç vakit ayakta, oturarak ve eğilerek dualarla yapılan bir ibadet vardır.